چرا ساخت واکسن برای سالمندان سخت تر است؟ - شاتر عکاسی

آسیب پذیرترین افراد در قبال کرونا سالمندان هستند، اما ساختن واکسن مخصوص سالمندان کار دشواری است

در یک دنیای فرضی که برای کرونا واکسن هست، سران کشور ها تصمیم می گیرند که چگونه آن را توزیع کنند. احتمالا اول افراد آسیب پذیر، پرستاران، پزشکان و بهیاران اجتماعی واکسینه می شوند. ولی کاش به همین سادگی بود. واکسینه کردن آسیب پذیرترین گروه سنی، یعنی سالمندان، کار آسانی نیست.

شایان شریف، استاد واکسن شناسی در دانشگاه گوئلف در کانادا می گوید: واکسن های کمی داریم که مخصوص سالمندان باشند. در قرن گذشته بیشتر واکسن ها مخصوص بیماری های دوران کودکی بوده است.

دانش ایمنی شناسی سوگیری زیادی به سمت بچه ها دارد. واکسن زونا یک استثنا است که معمولا به بیماران در دهه هفتاد زندگی شان داده می شود و یکی دو واکسن هم مثل واکسن مننژیت یا ویروس پاپیلومای انسانی مخصوص جوانان هستند.

شایان شریف می گوید: ما از بیماری های دوران کودکی شناخت خیلی زیادی داریم، اما در مورد جوانان، میانسالان و سالمندان تجربه چندانی نداریم.

تجربه زیادی از ساختن واکسن برای سالمندان نداریم

پیچیدگی ها

برای اینکه بفهمیم چرا واکسینه کردن افراد مسن دشوارتر است باید به تفاوت های سیستم ایمنی سالمندان توجه کنیم. یک عمر قرار داشتن در معرض مواد سرطان زا و بیماری های عفونی، خطر ابتلا به عفونت های نوظهور را افزایش می دهد. بیشتر بیماری های عفونی در سالمندان شدیدتر از جوانان هستند. عوامل خطرساز هم در سالمندان بیشترند.

عامل دیگری هم هست که به آن پیری ایمنی (immunosenescence) می گویند. سیستم ایمنی هم مانند سایر اعضای بدن علائم پیری نشان می دهد و برخی سلول های ایمنی ناکارآمد می شوند. سیستم ایمنی شبکه بسیار پیچیده انواع سلول است که با همدیگر در تعاملند. اگر بخشی از این سیستم درست کار نکند، تعادل ظریف واکنش ایمنی مختل می شود.

پادتن ها به عوامل بیماری زایی که وارد بدن می شوند حمله می کنند

سیستم ایمنی سالمند چگونه کار می کند؟

وقتی یک عامل بیماری زا ایجاد عفونت می کند، اولین خط واکنش ایمنی که ایمنی ذاتی نام دارد، آغاز به حمله به عامل بیماری زا در محل عفونت می کند. محل عفونت در بیماری های تنفسی ممکن است ریه، نای یا بینی باشد. ماکروفاژ ها یا درشت خوار ها که نوعی گلبول سفیدند، به عامل بیماری زا حمله می کنند و پیش از هر چیز آن را می بلعند.

بعد در درون خود آن را متلاشی می کنند و قطعاتی از این عامل بیماری زا را به نوع دیگری از سلول های ایمنی به نام لنفوسیت تی معرفی می کنند. لنفوسیت تی مثل حافظه سیستم ایمنی عمل می کند، اما خودش نمی تواند عامل بیماری زا را ببیند و برای این کار نیاز به ماکروفاژ مخصوصی به نام سلول پردازنده پادگن (آنتی ژن) دارد. به این ترتیب خط بعدی دفاع بدن یعنی سیستم ایمنی تطبیقی فعال می شود.

لنفوسیت تی انواع مختلفی دارد؛ لنفوسیت تی قاتل یا سم سلولی (سایتوتوکسین) ، به سلول های بدن خودمان که عفونی شده اند حمله می کنند تا از تکثیر عامل بیماری زا جلوگیری کنند. لنفوسیت تی یاور به لنفوسیت های بی که جزء دیگری از سیستم ایمنی تطبیقی هستند کمک می کنند.

لنفوسیت بی خودش می تواند عامل بیماری زا را شناسایی کند، ولی برای عملکرد بهینه نیاز به لنفوسیت تی یاور دارد. لنفوسیت های بی، پادتن (آنتی بادی) تولید می کنند، ولی برای تولید موثرترین پادتن ها، به این تعامل پیچیده با لنفوسیت های تی نیاز دارند.

واکسن دستگاه ایمنی را تحریک می کند تا برای مقابله با بیماری عفونی پادتن بسازد

تحریک سیستم ایمنی

هدف واکسن تحریک کردن سیستم ایمنی است برای ساختن پادتن موثر قبل از قرار دریافت فرد در معرض عامل بیماری زا. در اخبار زیاد از آزمایش پادتن (تست آنتی بادی) برای تشخیص اینکه کسی کرونا داشته یا نه صحبت می شود، اما همه کسانی که کرونا گرفته اند پادتن کرونا ندارند و عمر برخی پادتن ها هم محدود است.

مشکل واکسن شناسان این است که تعادل ظریف این همه سلول ایمنی در افراد مسن برهم می خورد. اما چه اتفاقی در سیستم ایمنی سالمند می افتد؟

بریجیت واینبرگر که در دانشگاه اینسبروک در زمینه پیری ایمنی و واکسن سالمندان تحقیق می کند می گوید: در اصل عملکرد همه این سلول ها مختل است. این ها گروه دیگری از سایتوکین ها (پروتئین هایی که به ارتباط سلول های ایمنی کمک می کنند) را تولید می کنند. به نظر من نکته مهمی که باید به خاطر داشت این است که هیچ کدام از این سلول ها بتن هایی عمل نمی کنند.

اگر معرفی آنتی ژن توسط ماکروفاژ ها در پیری مختل شود، لنفوسیت های تی کمتر فعال می شوند و به لنفوسیت های بی کمتر کمک می کنند و پادتن کمتری ترشح می شود. اشکال ممکن است در نخستین واکنش سیستم ایمنی ذاتی هم باشد. واینبرگر می گوید: فراموش نکنید که چگونه همه اجزای مختلف ایمنی باید در هماهنگی با هم عمل کنند.

شایان شریف می گوید ما تعداد محدودی لنفوسیت تی و بی در سیستم ایمنی تطبیقی خود داریم و به مرور زمان برخی را هم از دست می دهیم که می تواند مشکل ساز شود: در مواجهه با عامل بیماری زای جدید، توان واکنش ایمنی بسیار کمتر می شود.

سن تقویمی برخی سالمندان با پیری شان مطابقت ندارد

سن و حافظه ایمنی

مثل دیگر اعضای بدن، پیری ایمنی هم برای همه یکسان نیست، برخی به دلیل مراقبت از خود یا داشتن آرایش ژنتیکی مناسب، بهتر پیر می شوند. برخی اجزای سیستم ایمنی هم با افزایش سن بهتر می شوند. شایان شریف می گوید: در سیستم ایمنی ما سلول هایی وجود دارند که با افزایش سن قدرت بیشتری پیدا می کنند.

اگر در معرض طیف گسترده ای از عوامل بیماری زا قرار گرفته باشیم، از آن ها خاطره ایمنی داریم. به همین دلیل برای واکنش نشان دادن به آنتی ژن های جدید نیاز به لشگر سلولی نداریم. اما ویروس سارس-کرونا-2 ویروسی است که تا بحال در معرضش نبوده ایم و از آن خاطره ایمنی نداریم.

یکی از شگفتی های دستگاه ایمنی ما این است که سالمندان خاطره ایمنی بهتری دارند از عوامل بیماری زایی که در طول عمر در معرضشان بوده اند، اما توانایی کمتری برای واکنش نشان دادن به بیماری های جدید دارند. این در حالت عادی مسئله ساز نیست.

ولی هرچه انسان بیشتر با عوامل بیماری زایی در تماس قرار می گیرد که از یک گونه جانوری به گونه دیگر منتقل می شوند (بیماری های زئونوز)، توانایی سیستم ایمنی در غلبه بر بیماری های جدید اهمیت بیشتری پیدا می کند.

برای آزمایش انسانی واکسن باید از سه مرحله بگذرد؛ مرحله اول از نظر بی ضرر بودن که معمولا فقط روی چند نفر تست می شوند. در مرحله دوم کارآیی (حداکثر پاسخ) واکسن ارزیابی می شود، اینکه آیا پاسخ ایمنی مطلوب است. در مرحله سوم کارآمدی آن بررسی می شود، اینکه آیا در عمل باعث پاسخ ایمنی مناسب و محافظت در برابر بیماری می شود.

واکسن ها ممکن است برای برخی موثرتر باشند برای برخی کمتر. برای واکسن کرونا در حال حاضر، کارآزمایی های بالینی بسکمک در جریانند که خیلی از آن ها برای دریافت مجوز از تمام این مراحل می گذرند.

برای واینبرگر و شایان شریف این نکته مثبتی است. هیچ واکسنی بی نقص نخواهد بود و داشتن چند واکسن قابل اعتماد به این معنی است که بر حسب مورد می توان از واکسن مناسب استفاده کرد و شاید یکی از آن ها برای افراد مسن مناسب تر از بقیه باشد. شایان شریف می گوید: هیچ واکسنی وجود ندارد که کارایی 100 درصد داشته باشد، حتی یکی.

تمام واکسن ها برای دریافت مجوز باید نشان داه باشند که از بیماری محافظت می کنند، ولی همه واکسن ها نمی توانند از انتقال بیماری جلوگیری کنند. بسکمک از واکسن ها بیماری زایی را از عامل بیماری زا می گیرند و لزوما آن را از بین نمی برند. این یعنی فرد واکسینه ممکن است هنوز ویروس را پخش و دیگران را مبتلا کند.

این موضوع بر اینکه چگونه باید جمعیت را واکسینه کنیم تاثیر مهمی می گذارد. اگر قبل از زدن واکسن به پرستاران، پزشکان و بهیاران اجتماعی، بیماران آن ها را واکسینه نکنیم، شاید همین کادر بهداشت و درمان عامل بیماری زا را به افراد آسیب پذیر منتقل کنند.

شایان شریف می گوید: واکسن می تواند سرایت را مختل کتد، ولی بعید است واکسنی کاملا از انتقال ویروس جلوگیری کند. واکسن آنفلوآنزا مثال خوبی است، در کاهش انتقال تاثیر زیادی ندارد، ولی بیماری را تخفیف و کاهش می دهد.

واکسن ها در برخی افراد موثرترند در برخی کمتر

معمای واکسن

واینبرگر می گوید سیاست گذاری برای واکسیناسیون یک معمای پیچیده اجتماعی، پزشکی، سیاسی و اقتصادی است. اما این باید روشن باشد که، چون مرگ در برخی گروه ها بسیار بیشتر است پس آن ها باید در الویت باشند. دیگران هم باید به زندگی در کنار ویروس عادت کنند.

تاثیر سن بر شیوع ویروس کرونا نیز تا حد زیادی معماست. واینبرگر از برخی تحقیقاتی گله دارد که اوایل می گفتند بچه ها کمتر مسری هستند. او می گوید این تحقیقات در شرایط رسیدن به چنین نتیجه ای نبودند، چون زمانی انجام شدند که در اروپا مدرسه ها تعطیل بودند. آیا ممکن است بچه ها در مدرسه آلوده به ویروس شوند و بعد آن را به مادربزرگ و پدربزرگ خود منتقل کنند؟

بهترین استراتژی برای واکسیناسیون را شناخت بیشتر از چگونگی انتقال ویروس نشان می دهد. واینبرگر می گوید: عملکرد ما در سرعت بخشیدن به تولید واکسن بسیار خوب بوده است، ولی برای برخی تصمیم ها اول باید دانشش را داشته باشیم.

از زمانی که درمان مبتلابان به کرونا آغاز شده دانش پزشکی در زمینه ایمنی درمانی پیشرفت قابل ملاحظه ای کرده که بندرت در اخبار بازتاب داشته و این برای شایان شریف عجیب است.

او می گوید شاید افراد کمتر از پیشرفت دارو های ایمنی آگاه باشند، چون این دارو ها زرق و برق کمتری دارند. همه ما واکسن زدن را به خاطر داریم، ولی کسی خاطره ای از ایمنی درمانی دارد؟ شایان شریف می گوید:

گاهی اوقات چشم مان را می بیندیم و می گوییم تنها ناجی، واکسن است که درست نیست. واکسن ها ممکن است به 14 تا 28 روز برای تاثیر نیاز داشته باشند یا لازم باشد چند بار تکرار شوند. اما تاثیر ایمنی درمانی در عرض چند دقیقه و چند ساعت آغاز می شود.

نزدیک ترین امید سالمندان مبتلا به کرونا این است که دارویی پیدا کنیم که زمان بستری در بیمارستان را از چند هفته به چند روز کاهش دهد یا دارویی که نیاز به بستری شدن در بخش مراقبت ویژه را منتفی کند.

برخی دارو ها در درمان مبتلایان به کرونا که در بیمارستان بستری شدند موثر بوده اند

امید تازه

در حال حاضر صد ها دارو به عنوان درمان بالقوه کرونا در دست بررسی هستند که یکی از امیدوارکننده ترین آن ها دگزامتازون است. این دارو استروئید (کورتون) است و ثابت شده که باعث کاهش مرگ بیمارانی می شود که به اکسیژن نیاز پیدا می کنند.

در بریتانیا و ژاپن این دارو تایید شده است و زمانی که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به دلیل کرونا در بیمارستان بستری شد، این دارو به او هم داده شد.

در حال حاضر، پنج دارو برای موارد اضطراری مجاز دانسته شده اند از جمله دگزامتازون که سازمان غذا و داروی آمریکا آن را تایید کرده است، اما هیچ یک از آن ها بعد از کارآزمایی بالینی، از این سازمان برای تجویز عمومی مجوز نگرفته اند و فقط در موارد خیلی خاص استفاده می شوند.

مزیت جستجو در میان دارو های شناخته شده این است که قبلا بی خطر بودن آن ها از جنبه های دیگر ثابت شده است و مجوز گرفته اند. به همین دلیل تایید آن ها پس از کارآزمایی بالینی پیروز باید نسبتا سریع تر از مجوز هایی باشد که واکسن های جدید باید بگیرند.

سالمندان مبتلا به کرونا هم که در بیمارستان بستری اند، ممکن است قبل از تولید واکسن از نتیجه تحقیقات در باره دارو های موجود بهره مند شوند. به همین دلیل اگرچه ممکن است با تولید واکسن کمی فاصله داشته باشیم، اما دلایل دیگری برای امیدواری وجود دارند.