خانواده پروبیوتیک - شاتر عکاسی

خانواده پروبیوتیک

نویسنده:دکتر حامد حیدری والا

آشنایی با ماست پروبیوتیک، دوغ کفیر و خانواده محترم

آگاهی روزافزون در مورد ارتباط بین رژیم غذایی و سلامت موجب افزایش رویکرد و توجه به غذاهای ویژه با خواص مطلوب شده است. پروبیوتیک ها و پره بیوتیک ها ترکیباتی هستند که در غذاهای فراسودمند یا عملگرا مورد استفاده قرار می گیرند و به واسطه برهمکنش ها و مکانیسم های خاص با سیستم گوارشی انسان و حیوانات آثار مطلوب خود را اعمال می کنند. البته بخش عمده شناخت ماهوی و عملکرد پره بیوتیک به چند سال اخیر مربوط می شود، در حالی که پروبیوتیک تاریخچه قدیمی تری دارد. در قرن 19 دانشمند فرانسوی لویی پاستور اهمیت میکروارگانیسم هایی چون باکتری و قارچ را در زندگی انسان خاطر نشان شد و در ادامه دانشمند روسی الی مچنیکف، برنده نوبل (1908) با توجه به مشاهدات خود در مورد تاثیرگذاری مصرف فرآورده های تخمیری در کشورهای قفقاز و بلغارستان گام های موثری در این راه برداشت، اما اولین بار این استیلول و لیلی بودند که پروبیوتیک با ریشه یونانی و به معنای زندگی را، وارد واژگان علمی بشر کردند (1965).

بنابر تعریف سازمان جهانی بهداشت پروبیوتیک ها میکروارگانیسم های زنده ای هستند که در صورت تجویز و استفاده در مقادیر کافی و معین آثار مطلوبی در بدن میزبان در پی خواهند داشت. البته کارهای تحقیقاتی نشان داده اند در برخی موارد میکروارگانیسم های مرده و حتی دی.ان.ای استخراج شده از باکتری ها هم می توانند آثار پروبیوتیکی اعمال کنند اما فعلا قاطبه نظرات بر منوال پیشین است. یک ترکیب پروبیوتیک علاوه بر اینکه نباید بیماری زا و سمی باشد، باید قابلیت اعمال آثار مفید را دارا باشد. همچنین این ترکیبات ضمن حفظ ماندگاری خود در محصولات باید در مقابل اسید معده و املاح صفراوی مقاوم باشند تا زنده و فعال به محل اثر خود در روده ها برسند و مهم تر از همه اینکه این میکروارگانیسم ها با فلور طبیعی روده که میکروب های مقیم و همزیست دستگاه گوارشی انسان و حیوانات هستند همخوانی یا قرابت داشته باشند. پروبیوتیک ها معمولا یا باکتری هستند مثل سویه های مختلف لاکتوباسیلوس یا مخمر مثل ساکارومایسس.

طبق پرطرفدارترین تعریف، پره بیوتیک ها ترکیبات غذایی غیرقابل هضمی هستند که به وسیله تقویت انتخابی مجموعه ای از گونه های مفید میکروبی در روده بزرگ مثل بیفیدو باکترها و لاکتوباسیلوس ها آثار بالقوه مفید خود را بروز می دهند. به عبارت ساده تر، پره بیوتیک ها خوراک لازم برای باکتری های مفید محیط روده را تأمین کرده و به این واسطه زمینه غلبه آنها بر باکتری های مضر را فراهم ساخته و نتایج پرثمر باکتری ها را تقویت خواهند کرد. پره بیوتیک ها هم تحت شرایط خاصی می توانند مفید باشند از جمله اینکه این ترکیبات نباید در معده تاثیر پذیرفته و یا جذب شوند بلکه باید در محیط روده و به وسیله میکروفلور گوارشی تخمیر شوند و در نهایت به منظور اعمال آثار مفید، رشد و فعالیت باکتری های مفید روده را تحت تاثیر قرار دهند. پره بیوتیک ها به طور طبیعی در غلات، پیاز،سیر، کنگر کوهی یا آرتیشو، عسل، میوه جات مثل موز و به صورت افزودنی یا سنتتیک در غذاها و نوشیدنی های غنی شده، لبنیات و ... یافت می شوند و می توان به اینولین، پلی دکستروز و فروکتوالیگوساکاریدها از این دسته اشاره کرد.

پروبیوتیک ها چه فوایدی دارند؟

انسان در پوست، دهان و دستگاه گوراش خود میزبان تعداد زیادی میکروارگانیسم است. محیط گوارشی انسان حاوی یک جمعیت مقیم از این ارگانیسم هاست که میکروفلور طبیعی خوانده می شود و این جمعیت شامل مجموعه ای از باکتری های بالقوه سودمند و همین طور بالقوه مضر است و در کل با نگهداری از سلامت روده ها به عملکرد سدی روده و جذب مواد مغذی و ریز مغذی ها کمک کرده و در برابر سموم و اجرام بیماری زا نقش حفاظتی ایفا می کند. میکروفلور روده ویتامین ها را قابل استفاده و فیبرهای کربوهیدراتی غیر قابل هضم را تخمیر کرده و از رشد باکتری های بیماری زا ممانعت می کنند. مصرف پروبیوتیک ها در تعادل و تنظیم این بار میکروبی و غلبه نوع مفید در این جمعیت نقش به سزایی دارند، ضمن اینکه این ترکیبات واکنش های ایمنی روده و در کل بدن را تقویت و اصلاح می کنند و عملکرد ممانعتی و سد گونه روده را بهبود می بخشند. پروبیوتیک ها به واسطه تولید مواد پیشگیری کننده از جمله باکتریوسین، اسید لاکتیک و ...، همچنین با ممانعت از اتصال و رشد و کلوهمه شدن موضعی اجرام بیماری زا در مخاط روده و هم با مجادله و غلبه بر تصاحب غذا از رخداد بسکمک از عفونت ها پیشگیری می کنند.

تاثیر بر انواع مسائل گوارشی: مطالعات نشان می دهند که چند سویه پروبیوتیکی قادرند بروز و طول مدت اسهال های مربوط به مصرف آنتی بیوتیک ها و عوارض جانبی آنتی بیوتیک درمانی زخم ها و مسائل معدی (مثل باکتری هلیکوباکتر پیلوری) را تخفیف داده و ابتلا به اسهال های مسافرت را کاهش دهند. هم چنین برخی سویه های دیگر شدت و حدت عفونت های گوارشی را کاسته و احتمالا در کاهش خطر بروز سرطان های کولورکتال موثرند. پروبیوتیک ها در مهار و کاهش علایم گاستروآنتریت های حاد، مسمومیت ها، سندرم روده تحریک پذیر و آلرژی های غذایی هم حایز اهمیت هستند. پروبیوتیک ها با ممانعت از جایگزینی باکتری های مهاجم در دیواره روده، تولید مواد آنتی میکروب و تغییر اسیدیته محیط روده به واسطه تولید اسیدچرب های فرار کوتاه زنجیر احتمال وقوع عفونت ها را به حداقل می رسانند. برخی پره بیوتیک ها هم با تنظیم حرکات روده و سایر مکانیسم ها موجب رفع یبوست یا تخفیف آن می شوند.

پیشگیری از کمبود آهن: بنابر اطلاعات سازمان جهانی بهداشت حدود 10 درصد زنان در کشورهای پیشرفته با این کمبود دست به گریبانند، این در حالی است که 24 درصد زنان آبستن اروپایی و50 درصد زنان آبستن آمریکایی دچار کم خونی هستند و بخش عمده این کم خونی از نوع فقر آهن است. حل این مشکل به واسطه رژیم غنی از آهن به سختی اتفاق خواهد افتاد زیرا پدیده جذب آهن در بدن قدری پیچیده و حساس است. اخیرا در مورد توانایی پروبیوتیک ها در حل این مسائل پیشرفت هایی صورت گرفته است. فیتات اصلی ترین عامل بازدارنده جذب مناسب آهن در دستگاه گوارش انسان است که با اتصال به آهن آن را از دسترس خارج می سازد. پروبیوتیک ها با تداخل در این مرحله، فرایند انحرافی جاری را به سمت جذب آهن پیش می برند.

کاربرد در سلامت نوزادان و بچه ها: اطلاعات نشان می دهند ترکیبات پروبیوتیکی می توانند در درمان اسهال های حاد نوزادان موثر باشند حتی تاثیر این مواد بر اسهال های روتاویروسی بچه ها هم به ثبت رسیده است. افزایش ایمنی نوزادان در پی استفاده از سویه های پروبیوتیکی محرز است، به طوری که برخی دانشمندان سلامت بیشتر نوزادان با تغذیه شیر را مربوط به ورود برخی سویه های پروبیوتیک می دانند. نتایج تحقیقات مختلف بر تاثیر مکمل های غذایی پره و پروبیوتیکی در پیشگیری از اگزما و سایر بیماری های آلرژیک از جمله حساسیت های غذایی تاکید دارند. تاثیر پروبیوتیک ها بر کاهش احتمال بروز نوعی بیماری گوارشی به نام انتروکولیت نکروزان در نوزادان با وزن پایین هنگام تولد هم قطعی به نظر می رسد.

جذب حداکثری املاح : پره بیوتیک ها جذب املاح را افزایش می دهد که کلسیم و مهمیم عمده عناصر مهمی هستند که از این خاصیت اثر می پذیرند. همچنین فرآورده های پروبیوتیکی نظیر ماست های پروبیوتیک و نوشیدنی های پروبیوتیک نظیر کفیر به واسطه ایجاد فراهمی زیستی کافی برای کلسیم، جذب آن را تسهیل می کنند.

تخفیف علایم عدم تحمل لاکتوز: تاثیر افزودن پروبیوتیک ها در لبنیات بر مسائل افراد دچار عدم تحمل لاکتوز به اثبات رسیده است و مدارک نشان می دهد وجود مقادیر خاصی از طیف پروبیوتیک ها در ماست علایم حاصل از عدم تحمل لاکتوز را تخفیف داده است.

سایر موارد: مطالعات مختلفی در مورد اثر این ترکیبات بر بیماری کرون، زخم ها و آفت های دهانی، آکنه، پانکراتیت، عفونت های دستگاه ادراری شیرخواران، سیروز، کبد چرب، بیماری های قلبی و کاهش کلسترول خون انجام گرفته است که اکثرا نویدبخش بوده اند.

چرا لبنیات؟ چرا ماست؟

فرآورده های پروبیوتیک عمدتا به دو شکل اند یا در قالب محصولات لبنی و به ویژه ماست و دوغ کفیر هستند و یا به شکل مکمل های غذایی و دارویی مصرف می شوند البته اشکال نوشیدنی هم وجود دارد که می توان به نوع کفیر اشاره کرد. به منظور القای خواص پروبیوتیکی به یک فرآورده اعم از لبنی، نوشیدنی یا مکمل، وجود حدود 100 میلیون تا 1 میلیارد میکروارگانیسم پروبیوتیک زنده در هر دوز ضروری است و این در حالی است که اغلب این سویه ها توان عبور از محیط اسیدی معده و ورود به روده را به تنهایی ندارند. محصولات لبنی یک روش مناسب جهت رسانش این ترکیبات به محل اثر خود فراهم آورده اند که به نام یک ماده بافر از آسیب پذیری آنها طی راستا گوارشی ممانعت کرده و در مقابله به نوعی اثر اسیدیته معده را خنثی می کنند. ماست پروبیوتیک در ظاهر شبیه ماست معمولی است ولی در هر گرم خود حاوی مقادیر معینی باکتری پروبیوتیک است و مصرف آن علاوه بر پاسخگویی به نیازهای پروتئینی موجب افزایش دسترسی زیستی بدن به موادی نظیر کلسیم، آهن، مهمیم، مس و ... و در نتیجه جذب بهتر آنها می شود.

حرف آخر

با تمامی پیشرفت هایی که در صنایع غذایی پروبیوتیکی در ایالات متحده وجود دارد. تنها 16 درصد مردم در آمریکا نسبت به این ترکیبات آگاهی مناسب دارند و جالب است که از نظر بازار و عرضه و تقاضا ایالات متحده فعلا بعد از ژاپن و اروپا قرار گرفته است. با اندکی تأمل و قیاس خیلی راحت می توان به شرایط کشور خودمان پی برد البته دورنمای امیدوارکننده ای وجود دارد.

هر محصولی که حاوی مقادیری از سویه های باکتریایی پروبیوتیکی باشد، لزوما فرآورده پروبیوتیک نیست، برای این فرض باید محصول مورد نظر حاوی دوز معینی از این ترکیبات باشد به طوری که اثربخشی آن بارها به اثبات رسیده و بعد از مصرف قابل انتظار باشد.

اشکال ترکیبی پروبیوتیک+پره بیوتیک معمولا سودمندتر هستند زیرا مواد پره بیوتیک حمایت کافی از سویه های پروبیوتیک را خواهند داشت و آثار بارزتر خواهند بود که چنین ترکیباتی سین بیوتیک خوانده می شوند.

با وجود اینکه تا به امروز عوارض سویی از استعمال این فرآورده ها گزارش نشده است ولی در صورت تمایل به مصرف مکمل های غذایی پروبیوتیک به خصوص در مورد نوزادان و بچه ها به طور قطع با پزشک متخصص یا متخصصان تغذیه مشورت کنید.

منبع:www.salamat.com

/م

منبع: راسخون