موزه های خراسان شمالی، گنجینه های ارزشمند تاریخی - شاتر عکاسی

میراث آریا: حضور قومیت های مختلف با فرهنگ های متنوع، هم نشینی جذاب و درخور تحسینی را برای تولیدات صنایع دستی فراهم آورده است. بنابراین بسیاری از نقوش، اندیشه ها و فنون هنری از قومی به قوم دیگر راه یافته، به گونه ای که می توان مجموعه هنرهای سنتی و صنایع دستی خراسان شمالی را چشم اندازی بدیع از تکامل اندیشه ها دانست.

بر اساس شواهد و مستندات تاریخی حاصل از بررسی های باستان شناسی، پیشینه تاریخی این استان حداقل به دوران نوسنگی و حدود 5 تا 8هزار سال قبل از میلاد می رسد. در برخی از محوطه های تاریخی کشف شده در این استان آثاری از ارتباط آن با دور دست و در خارج از فلات ایران مشاهده شده است که معرف پویایی فرهنگ های منطقه در دوران پیش از تاریخ است. در دوره اشکانی، خراسان به عنوان خاستگاه قوم پارت از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و آثار مکشوفه نشان دهنده حضور فعال این قوم در پهنه کنونی خراسان شمالی است.

در خراسان شمالی هفت موزه فعال وجود دارد که در ادامه به اختصار در مورد هر یک از آن ها شرحاتی را می خوانید.

موزه اسناد و نسخ خطی

بنای معروف به آیینه خانه به عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی حاکمان بجنورد با رجال سیاسی عهد قاجار و انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی مورد استفاده قرار می گرفته است.

این بنا در دو طبقه ساخته شده و در مجموع 9 اتاق دارد. یکی از اتاق های طبقه فوقانی تالاری است که تمام دیوارها و سقف آن با طرح های زیبایی آیینه کاری شده و به خاطر وجود همین تالار است که این بنا را آیینه خانه نامیده اند. این بنا به شماره 1167در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و پس از انجام عملیات بازسازی از سال 1379 تا به امروز به عنوان موزه اسناد و نسخ خطی مورد استفاده قرار می گیرد.

موزه اسناد و نسخ خطی استان در بنای آیینه خانه شامل بخش های مختلف از جمله اتاق دیوان سالاری، اتاق کودک و چهار اتاق مختص به نمایش و ارائه اسناد و نسخ خطی از نقاط مختلف است که به دوره قاجار و پس از آن تعلق دارند. از نکات قابل توجه در این موزه ارائه آلبوم دیجیتالی از 134 عکس موجود در تالار آیینه خانه است. اسناد بر اساس موضوع (عقدنامه- مصالحه نامه، مکاتبات و مراسلات اداری و دیوانی- مبایعه نامه و فرمان) چیدمان شده است.

موزه باستان شناسی و مردم شناسی

عمارت مفخم بزرگ ترین و شاخص ­ترین اثر تاریخی دورۀ قاجار در استان خراسان شمالی است که در اوایل دهۀ 1300 هجری قمری به دستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، به عنوان محل سکونت او و خانواده ­اش ساخته شده است. این بنای مجلل 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون کاشی کاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرح ­ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است. مصالح به کار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است.

بیشتر بخوانید:

سرتاسر بنا با کاشی های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل های مختلف به رنگ های فیروزه ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده است.

نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرح های هندسی سده 13 را به تماشا می گذارد. این بنای تاریخی با شماره 952 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است. بنای عمارت مفخم پس از بازسازی و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.

موزه باستان شناسی که در طبقه فوقانی بنای عمارت واقع شده است از 5 بخش اصلی متناسب با تقسیم بندی ادوار فرهنگی، گاه نگاری مصوب باستان شناختی و متناسب با استانداردهای موزه ای تحت عنوان بخش های پیش از تاریخ، تاریخی، اسلامی، سکه و سفال ساماندهی و معرفی شده است.

موزه مردم شناسی نیز به معرفی و شناساندن جلوه هایی از خرده فرهنگ های استان می پردازد که در قالب آداب ورسوم، مشاغل سنتی و صنایع دستی معرفی می شود. از بخش های شاخص موزه مردم شناسی می توان به چارق دوزی، چادرشب بافی، پالان دوزی، کلاه بافی، جوراب بافی، آهنگری، نمدمالی، کشاورزی، عطاری، موسیقی، گلیم بافی، ریسندگی و بخش های معرف قوم کرمانج و ترکمن، آداب ورسوم (سفره های آیینی، سفره مراسم آق قویون، سفره نذر) و نحوه معیشت، پوشاک، زیورآلات و… آن ها اشاره کرد.

موزه گرمابه و تاریخ شهر فاروج

حمام خزینه ای فاروج با قدمتی حدود دویست سال از بناهای به جا مانده از دوره قاجاریه است که به دست یزدی های مقیم این شهر ساخته شده است. این حمام با مساحتی بالغ بر 330 مترمربع دو در ورودی دارد؛ یک در از خانه صاحب حمام (سرایه دار) که برای افراد خاص بوده و در اصلی که برای عموم بوده و از داخل کوچه به حمام راه پیدا می کرده است. آب حمام از قنات جعفرآباد تأمین می شده و سوخت مخزن آن نیز در ابتدا چوب و در اواخر روغن سوخته بوده است. پوشش حمام طاق و گنبد است و نورگیرهایی در رأس گنبد تعبیه شده است.

این بنا به دلیل ویژگی های شاخص فرهنگی و تاریخی در سال 1387 به شماره 23107 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. مطالعات و بازسازی حمام تاریخی فاروج از سال 1386 آغاز شده و در 1390 به عنوان موزه تاریخ شهر به بهره برداری رسیده است.

بیشتر بخوانید:

موزه گرمابه و تاریخ شهر فاروج شامل هفت غرفه است که در هریک گوشه ای از آداب ورسوم و تاریخ و فرهنگ مردم منطقه به نمایش درآمده است. غرفه های موزه عبارت اند از غرفه استاد حمامی (سر حمومی)، غرفه انگور و غرفه مراسم شیرواره در سربینه حمام، غرفه های دلاکی، عطاری و باستان شناسی در گرمخانه و غرفه معرفی مشاهیر و نیز غرفه معرفی صنایع دستی شهرستان فاروج که در کنار هم تصویر گویایی از تاریخ و فرهنگ منطقه فاروج را برای بازدیدکننده ترسیم می کنند.

موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم

حمام خزینه ای جاجرم با 700 مترمربع مساحت در دل بافت تاریخی شهر و در کنار بقایای ارگ قدیم شهر معروف به نارین قلعه و مسجد جامع تاریخی شهر قرار گرفته و به دوره متأخر اسلامی تعلق دارد. ورودی حمام از طریق یک سردر و 5 پله به رخت کن حمام راه می یابد که خود با یک دالان ارتباطی موسوم به میاندر به گرمخانه متصل می شود. میاندر دالان موربی است که نوعی فضای گذر برای دستیابی از فضای گرم و مرطوب گرمخانه به سرد و خشک تر رختکن است. سایر بخش ها خزینه و چند اتاقک با سقف گنبدی را تشکیل می دهد. در مجموع، این حمام از پنج قسمت شامل سه قسمت درونی و دو قسمت بیرونی تشکیل شده است. قسمت های درونی حمام عبارت اند از رختکن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار. قسمت های بیرونی نیز شامل گلخن، منبع آب گرم و سرد و مخزن سوخت است. این بنا به دلیل ویژگی های شاخص فرهنگی و تاریخی در سال 1386 به شماره 22212 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. مطالعات و بازسازی حمام تاریخی جاجرم از سال 1386 آغاز شده و در 1390 به عنوان موزه تاریخ شهر به بهره برداری رسیده است.

موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم شامل هشت غرفه است که در هریک گوشه ای از آداب ورسوم و تاریخ و فرهنگ مردم منطقه به نمایش درآمده است. غرفه های موزه عبارت اند از غرفه استاد حمامی و غرفه پوشاک در قسمت سربینه، غرفه های دلاکی، عطاری و باستان شناسی در گرمخانه، غرفه محرم برای معرفی آیین نخل گردانی و غرفه معرفی مشاهیر و نیز غرفه معرفی صنایع دستی شهرستان جاجرم که در کنار هم تصویر گویایی از تاریخ و فرهنگ منطقه جاجرم را برای بازدیدکننده به نمایش می گذارند.

موزه قلعه جلال الدین

قلعه جلال الدین یکی از برجسته­ ترین قلعه ­های نظامی خراسان شمالی قلمداد می­ شود که در سده­ های 7-6 هجری ساخته شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای تپه ای بلند احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان می کرد.

بیشتر بخوانید:

در خرداد سال 1390 این بنا با عنوان موزه معرفی شخصیت های جلال الدین شهیر تاریخ ایران با تأکید بر شخصیت جلال الدین خوارزمشاه افتتاح شد.

با توجه به معروف بودن قلعه به قلعه جلال الدین و اینکه نمی توان آن را به یقین به هیچ کدام از شخصیت های معروف جلال الدین در تاریخ ایران منسوب کرد در ضلع شرقی موزه در طبقه اول شرح احوال و آثار شخصیت های معروف جلال الدین در قالب تابلوهایی به بازدیدکننده معرفی شده است.

یکی از ویژگی های منحصربه فرد این موزه قلعه که آن را از نظر محتوایی از نمونه های مشابه خود متمایز می کند، شیوه پرده خوانی و نقالی در آن است که نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است. در این نمایش، داستان تصویری نقش شده بر پرده های درون هر برج به شیوه نقالی روایت می شود که طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و مصائب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می شود.

برج های موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاص داده شده است و در هر برج پرده ای با داستانی جداگانه نصب شده است. از ویژگی های منحصربه فرد این موزه استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هرکدام از برج ها به صورت جداگانه است.

سایر قسمت های نمایشی موزه در جهتهای بازدید واقع شده است که این ویژگی به بازدیدکننده امکان می دهد تا ضمن حرکت در جهت و مرتفع ترین قسمت های قلعه، با ویژگی های معماری نظامی، مصالح بکار رفته، خمره های تاریخی کار گذاشته شده در دل دیوارهای قلعه و در نهایت شیوه های تدافعی قلاع تاریخی از نزدیک آشنا شود.

موزه تاریخ شهر شیروان

بررسی های باستان شناختی در منطقه شیروان نشان دهنده وجود استقرارگاه های پیش از تاریخ و سکونت اقوام دست کم از هزاره چهارم پیش از میلاد است. در دوران تاریخی و به ویژه در دوران اشکانی این منطقه موردتوجه بوده و محوطه های مهمی مربوط به دوره های اشکانی و ساسانی در این منطقه شناسایی شده است. کشف آثار متعلق به دوره های مختلف اسلامی نیز حاکی از استقرار جمعیت و حضور زندگی در دوره های مختلف است.

موزه شیروان در ساختمانی با زیر بنای600 متر مربع در حاشیه بلوار معلم است که فاز اول آن در سال 94 با نمایش اشیای باستان شناسی و مردم شناسی از دوران پیش ازتاریخ تا دوران معاصر راه اندازی شد.

در سال 99 نیز با تجهیز طبقه همکف موزه، فرش های تاریخی منطقه به همراه اطلاعات و وسایل مربوط به فرش و بافته های داری استان در معرض نمایش قرار گرفته است.

موزه فرش شیروان

در موزه فرش شیروان نیز فرش هایی نفیس از دوره صفویه و قاجاریه به نمایش گذاشته شده و علاوه بر آن، فرآیند بافت فرش، ابزار و آلات فرش بافی و… نیز در این موزه در معرض بازدید عموم قرار گرفته است.