ابوالعلاء بهشتی؛ ریاضیدانی از خراسان - شاتر عکاسی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگارانـ بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

علاءالدین محمد بن احمد بن احمد بیهقی اسفراینی، مشهور به فخر خراسان و ملقب به شمس الدین و فخرالدین فقیه و ریاضی دان قرن هشتم هجری است.

از زندگی او آگاهی دقیقی نداریم و نظرهای کاملاً متفاوتی درباره سرگذشتش وجود دارد تا جایی که عده ای زمان حیات او را سده های نهم و دهم هجری دانسته اند. فقط می دانیم که در 749ق درگذشته است.

ابوالعلاء توضیحی بر کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی نوشته و آنچه درباره او می دانیم برگرفته از همین توضیح است. او در مقدمه کتاب از امیر ابوالرضا شیخ محمد بن امیرمنصور بتکچی نام می برد که احتمالاً در آن موقع حاکم اسفراین بوده است. این مطالب بر شیعه امامی بودن وی نیز دلالت دارد.

از ابوالعلاء بهشتی آثاری به جا مانده است که عبارت اند از:

1. رسالة فی الحساب و الجبر و المقابلة، که شامل یک مقاله در حساب و یک مقاله در جبر و مقابله است. ابوالعلاء این رساله را برای رفع کردن احتیاج فقها در مسائل مربوط به ارث تألیف کرد و از آنجایی که این رساله حاوی حداقل مطالب پایه و مورد احتیاج برای فقیه است آن را مالابد للفقیه فی الحساب والجبر والمقابلة نیز نامیده اند؛ به این اثر رساله بهشتیه نیز گفته اند. ملک محمد بن سلطان حسین اصفهانی توضیحی به زبان عربی بر این رساله نوشته است. چند نسخه خطی از این رساله در کتابخانه های شماره یک مجلس شورای اسلامی، آستان قدس، دانشکده ادبیات و دانشکده الهیات دانشگاه تهران نگه داری می گردد.

2. الفوائد الخراسانیة فی توضیح الفرائض السراجیة، این کتاب توضیحی است بر الفرائض السراجیة، تألیف سراج الدین محمد بن محمود بن عبدالرشید سجاوندی حنفی (قرن 6ق)، با موضوع تقسیم ارث که توضیح های بسیار بر آن نوشته شده است. چند نسخه خطی از آن در ایندیانا اقیس، اوپسصالا، پترزبورگ و قاهره محفوظ است.

3. توضیح القصیدة الطنطرانیة، اصل قصیده را احمد بن عبدالرزاق طنطرانی در مدح نظام الملک سروده و ابوالعلاء آن را توضیح داده است. در برلین و پاریس چند نسخه خطی از این توضیح محفوظ است.

4. المآب فی توضیح الآداب، که توضیحی بر آداب البحث، تألیف محمد بن اشرف حسینی سمرقندی است. چند نسخه خطی از آن در برلین، پاریس، لیدن و آستان قدس نگه داری می گردد.

5. تفرید الاعتماد فی توضیح تجرید الاعتقاد، کتابت این اثر در ربیع الاول 741ق در اسفراین به سرانجام رسیده و نسخه هایی از ان در کتابخانه های مجلس و آستان قدس محفوظ است.

4104/